Έργα σύγχρονης τέχνης σε ιστορικές εκθέσεις στα Μουσεία Παγκυπρίου Γυμνασίου

Ολοκληρώθηκε πρόσφατα η έκθεση «Σοά/Το Ολοκαύτωμα: Πως ήταν ανθρωπίνως δυνατόν;», η οποία εγκαινιάστηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2020 στα Μουσεία Παγκυπρίου Γυμνασίου από τον Υπουργό Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας κ. Πρόδρομου Προδρόμου και τον πρέσβη του Ισραήλ στην Κύπρο κ. Sammy Revel. Τα αναγκαία περιοριστικά μέτρα για αποτροπή εξάπλωσης της πανδημίας του κορωνοϊού SARS-CoV-2 δεν έδωσαν τη δυνατότητα στο ευρύ κοινό -σε ενήλικες και μαθητές/-τριες συνάμα- να επισκεφθούν την έκθεση στο βαθμό που αυτό ήταν επιθυμητό. Δεν δόθηκε επίσης η δυνατότητα επαφής τους με αξιόλογα, σύγχρονα έργα τέχνης, που συνόδευαν αυτήν την έκθεση –όπως γινόταν στο παρελθόν σε ιστορικές εκθέσεις, που διοργανώθηκαν ή φιλοξενήθηκαν στα Μουσεία Παγκ. Γυμν. (δες σχετικές αναφορές σε περασμένα τεύχη του περιοδικού “Η φωνή μας”).

Αξίζει να σημειωθεί, πως με πρωτοβουλία της Επιθεωρήτριας Μέσης Εκπαίδευσης και ιστορικού τέχνης Δρος Αντωνίας Λοΐζου, την ιστορική έκθεση «Σοά/Το Ολοκαύτωμα: Πως ήταν ανθρωπίνως δυνατόν;», συνόδευε γλυπτική εγκατάσταση του καταξιωμένου κύπριου καλλιτέχνη Κυριάκου Καλλή (1960). Το έργο τοποθετήθηκε ως παρέμβαση, στον ίδιο χώρο με την έκθεση και βρισκόταν σε συνεχή συνομιλία και συνειρμική συνδιαλλαγή μ’ αυτήν. Οι πληροφορίες, που αποκομίζονταν από την έκθεση και την ξενάγηση από τον έφορο των Μουσείων Παγκ. Γυμν., ανέπτυσσαν προβληματισμούς, τους οποίους οι πλείστοι των επισκεπτών διοχέτευαν προς το έργο του Κ. Καλλή. Αναπτύχθηκε, έτσι, μια δυναμική σχέση ανάμεσα στα ιστορικά εκθέματα, από τη μια και το έργο του καλλιτέχνη, από την άλλη.

Ο επισκέπτης της έκθεσης συναντούσε δύο παράλληλες σειρές με αντικριστά τοποθετημένα, φαλακρά, ανθρώπινα κεφάλια στο άσπρο χρώμα του κρανίου -των οποίων τα πρόσωπα κατέληγαν στο σημείο της μύτης και του στόματος σε μοσχευμένες, μαύρες, κυλινδρικές υποδοχές, συναρμολογημένες με τις υποδοχές ενός κεντρικού αγωγού. Αυτή η γλυπτική εγκατάσταση (“Ars aenigma est”, 2007), σπονδυλωτά διαρθρωμένη και κατασκευασμένη από πολυεστέρα και άλλα τεχνολογικά υλικά, κατέληγε σε μια οθόνη -ένα τύποις παράθυρο- με προβολή  της εγκατάστασης “Post conflict devastation” (2005).

Ο καλλιτέχνης  στο βίντεο του “Post conflict devastation”  δημιούργησε έναν ανεκδιήγητο και αλλόκοτο κόσμο, τον οποίο μπορούμε να φανταστούμε ως ένα απομεινάρι των στρατοπέδων συγκέντρωσης. «Η εγκατάλειψη και η καταστροφή “ριζωμένα” στον εικαστικό χώρο, αντανακλούν ένα περιβάλλον, που ο θεατής συνειρμικά μπορεί να συνδέσει με τις συνθήκες διαβίωσης των εγκλωβισμένων στα γκέτο και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης», αναφέρει σχετικά η Δρ Α. Λοΐζου. Οι εικόνες αυτές «[…] εισβάλλουν στο οπτικό πεδίο του θεατή, [προβάλλοντας μια] εικόνα αποκαλύψεως, […] μια μετακινούμενη απειλή, που αποκρυσταλλώνει καθοριστικά την ανήσυχη αβεβαιότητα του παρόντος και αναδύεται στο χώρο του ορατού, αρχέγονα μελλοντικό» γράφει ο θεατρολόγος Κωνσταντίνος Γεωργίου σε σχόλιό του για το έργο το 2007, επ’ ευκαιρίας της έκθεσης ΟPΕΝ  στη Βενετία.

Στην γλυπτική εγκατάσταση “Ars aenigma est” κυριαρχούν τα χρώματα του πολέμου (πράσινο παραλλαγής), του πένθους (μαύρο) και των ανθρώπινων οστών (λευκό). Σύμφωνα με τον καλλιτέχνη «οι μορφές συνδέονται με την μάσκα της ανάγκης, φιμωμένοι, για να πάρουν πνοή ο ένας από τον άλλο…».

«Αγωγός αερίων ή αναπνευστικός σωλήνας; Άγνωστο. Γρίφος. […] Το έργο μορφοπλαστικά είναι περίτεχνα κι απέριττα δομημένο ως αίνιγμα. Δυσοίωνος γενετικός δεσμός; Θανατηφόρος ιός ανίατης νόσου; Παμφάγα τερατώδης κάμπια; Μνημείο για ένα ανομολόγητο μελλοντικό ολοκαύτωμα;», σημειώνει ο Κων. Γεωργίου. Για να καταλήξει συμπερασματικά, πως «[…] δεν είναι τίποτε άλλο από την αρχέτυπη απεικόνιση του τέρατος που σήμερα, εκ των έσω, μας καταβροχθίζει και που συμβατικά το αποκαλούμε αγωνία. Οι συνειρμοί και οι έννοιες, που το βλέμμα του θεατή απελευθερώνει, κινούνται στη σφαίρα  της Τερατολογίας, της Προφητείας ή μιας Μελλοντολογικής Παλαιοντολογίας».

Ένα μνημείο προβληματισμού που γεννά ερωτήματα για την εποχή των πολέμων και την ανάγκη για επικοινωνία και ελευθερία, επίκαιρο όσο ποτέ.

Μ. Φαντάρος, Έφορος Μουσείων Παγκυπρίου Γυμνασίου